Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluklarındandır. DEHB tedavi edildiğinde olumlu sonuçlar alınır, belirgin düzelme elde edilebilir; tedavi edilmediğinde ise erişkinlik dönemine kadar pek çok psikiyatrik ve sosyal soruna yol açabilir. Temel özelliği çocuğun bulunduğu gelişim dönemine uymayan dikkatsizlik ya da aşırı hareketlilik ve dürtüsellik vardır. Başlangıç genellikle üç yaş civarında olmakla birlikte, tanı düzenli öğrenim için gerekli dikkat süresi ve yoğunlaşmanın gelişmesinin beklendiği ilkokul çağında konmaktadır. Hareketliliğin "aşırı" olarak tanımlanması için çocuğun kendi yaşıtları ile karşılaştırıldığında belirgin olarak hareketliliğinin fazla olması, bu davranışın evde, okulda, oyun alanlarında sorun yaratması beklenir. Dikkatin bir noktaya toplanmasında güçlük, dış uyaranlarla dikkatin kolayca dağılması, unutkanlık, eşyaların sık sık kaybolması, düzensizlik gibi belirtiler de dikkat ile ilgili sorunlar olduğunu gösterir. Dürtüsellik ise acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme, laf arasına girme, sırasını beklemede güçlük olarak karşımıza çıkar.

Etiyolojisinde pek çok psikiyatrik bozuklukta olduğu gibi biyo-psiko-sosyal nedenler ortak bir biçimde yer alır. DEHB tanısı için her bireyde her iki sorun grubunun bir arada olması gerekmez, bazılarında sadece aşırı hareketlilik-dürtüsellik, bazılarında ise sadece dikkat eksikliği bulunabilir. DEHB tanısı çocuk ve aileyle ilgili bilgilerin alınması, öğretmenlerden alınan detaylı bilgi formları ve DEHB ile ilgili test ve ölçeklerin uygulanması ile konur. 

DEHB doğru ve erken tanı konulduğunda hızlı ve kolay bir şekilde tedavi edilebilen bir bozukluktur. İlaç tedavisi, anne baba eğitimi, bireysel görüşmeler, okulla iş birliği DEHB'nin tedavisinde en sık uygulanan yöntemlerdir. BU tedavi biçimleri tek tek incelendiğinde en etkin tedavi yönteminin "ilaç tedavisi" olduğu bilimsel çalışmalarla gösterilmiştir. DEHB tedavisinde en sık kullanılan ilaçlar uyarıcı(stimülan) ve atomoksetin grubu ilaçlardır. DEHB tedavisinde birçok alternatif yöntemin yararlılığı öne sürülmekle birlikte bu tedavilerin hiçbirisinin tek başına yararlılığı bilimsel olarak gösterilmemiştir. 

Okul öncesi dönemde DEHB tanısını koymak ileriki yıllarda yaşanabilecek daha ciddi sorunlar bakımından önemlidir. Bizler bu dönemde DEHB tanısını koymakta acele etmeyiz. Bu yaş dönemindeki çocukların bazıları doğası gereği hareketlidir ve dikkat süreleri kısadır. Ancak bu hareketlilik ve dikkat dağınıklığı yaşıtlarına göre daha fazla sorun çıkartıyorsa değerlendirmeye alınmalıdır. Her çocuk zaman zaman DEHB belirtileri gösterebilir, önemli olan bu durumun sıklığı, sürekliliği ve yaşamı etkileyecek düzeyde olmasıdır. Bu yaş grubunda ilk yapılacak anne baba eğitimi ve okulda alınacak tedbirler ve düzenlemelerdir. İlaç kullanımı;

- Anne baba eğitimi ve öğretmen iş birliğine rağmen belirtiler aynı şiddette devam ediyorsa,

- Belirtiler nedeniyle okuldan atılma durumuna gelindiyse,

- Sık sık kaza ve yaralanmalar meydana geliyorsa,

- Eğitsel gereksinimler belirtiler nedeniyle karşılanamıyorsa düşünülmelidir.

İlköğretim döneminde özellikle 1. Sınıf, birinci dönemde dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri nedeniyle pek çok aile ve öğretmen kafa karışıklığı yaşar. Bu durumun gerçekten DEHB’ye mi bağlı olduğu yoksa okula uyum süreci ile mi ilişkili olduğu ya da tıbbi bir duruma mı bağlı olup olmadığı geç kalınmadan bir çocuk psikiyatristi tarafından ayırt edilmelidir. Belirtilerin hafif veya ağır olmasına göre strateji belirlenmesi çocuğun daha ilk günlerden dışlanmasını, etiketlenmesini, eğitim hayatına kötü başlangıç yapmasını ve çocuğun kendine inancını, özgüvenini yitirmesini, sonrasında oluşabilecek patolojileri engeller. DEHB tanısı daha çok ilkokulun ilk yıllarında konmakla birlikte, hiperaktivitesi olmayıp sadece dikkat eksikliği olan çocuklar bazen gözden kaçabilmekte, hiperaktivite ve dürtüselliğin baskın olduğu çocuklara göre ileriki yıllarda (örneğin 4. Ve 5. sınıfta ya da lise döneminde) tanılanmaktadırlar.

Aşağıdaki belirtiler çocuğunuzda ısrarla devam ediyor, birçok ortamda uyumunu bozuyor, öğrenme sürecini olumsuz etkiliyor, sosyal yaşamda sıkıntılara sebep oluyorsa gecikmeyin ve bir çocuk psikiyatristine başvurun.

Dikkat eksikliği

- Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,

- Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,

- Dinlemez görünür,

- Verilen komutları izlemede güçlük çeker,

- Organizasyon sorunu yaşar,

- Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,

- Eşyalarını kaybeder,

- Dikkati kolayca dağılır,

- Günlük işlerini unutur.

Hiparaktif-dürtüsel 

- Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,

- Uzun süre oturmada sıkıntı yaşar,

- Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,

- Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,

- Motor takılmış gibi veya düz duvara tırmanırcasına hareketlidir

- Çok konuşur,

- Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,

- Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,

- Başkalarının sözünü keser

Birleşik : dikkat eksikliği & hipearktif-dürtüsel 

- Yukarıda her iki gruptaki bulgulara bir arada rastlanabilir.